Malcolm X: “de kwaadste neger van Amerika”

Op 21 februari 1965 werd Malcolm X vermoord. 40 jaar later gaan we na wat het belang van Malcolm X is geweest. Hij was een spreekbuis voor de woede van miljoenen zwarte Amerikanen tegenover armoede, racisme en politiebrutaliteiten. Malcolm X evolueerde van zwart nationalisme tot anti-kapitalisme en in de richting van socialisme, waarbij hij tot vandaag een inspiratie blijft voor wie wil ingaan tegen het racistische kapitalisme.

Malcolm X werd van bij zijn geboorte geconfronteerd met racisme. Onder racistische druk moest hij verhuizen en hij was nog erg jong toen blanke racisten zijn vader vermoord hadden. Verzekeringsinstellingen weigerden een vergoeding te betaling omdat ze beweerden dat de vader van Malcolm X zelfmoord had gepleegd, maar zoals Malcolm X hierover stelde: “Hoe kon mijn vader zichzelf de kop inslaan en dan langs de straat gesleept worden achter een auto om dan overreden te worden?”

Op school scoorde Malcolm X erg goed, maar het onderwijssysteem liet hem niet toe om daar optimaal gebruik van te maken. Zijn moeder kende een inzinking en belandde in het ziekenhuis. Hierdoor was het gezin gebroken. Malcolm wilde advocaat worden, maar zijn leraars zeiden: “Een advocaat? Dat is geen realistisch doel voor een neger… Waarom word je geen timmerman?”

Onder druk van de armoede, vervreemd en woedend wegens het gebrek aan antwoorden, werd Malcolm onder meer schoenenpoetser en portier op een trein. Hij kwam in de kleine criminaliteit terecht en belandde in de gevangenis. Daar bekeerde hij zich tot de Nation of Islam. Die organisatie was in 1931 opgericht en kwam op voor zwart separatisme. De Nation of Islam won snel aan steun onder zwarte gevangenen.

Malcolm X beschreef dit later: “Je zit als zwarte man achter tralies, wellicht voor jaren, en dat door een blanke man. De veroordeelden komen meestal terecht van de armste lagen van de zwarten, de negers die heel hun leven klop hebben gekregen, behandeld werden als kinderen, negers die nooit een blanke man ontmoet hebben die niet ofwel iets van hen afnam of hen iets aandeed… ‘The blanken zijn duivels’ is dan een uitdrukking van de levenslange ervaringen van de zwarte veroordeelden.”

Eens hij uit de gevangenis kwam, bouwde Malcolm mee aan de Nation of Islam. Hij werd al snel een leidinggevende figuur in de beweging waarbij hij tempels stichtte en het blad van de Nation uitbouwde. Hij sprak op meetings en drukte daarbij de woede uit die instinctief gevoeld werd door veel onderdrukte zwarten. Tegen begin jaren 1960 had de Nation zo’n 100.000 aanhangers.

De massale burgerrechtenbeweging leidde ertoe dat miljoenen kwade zwarten verandering eisten. Tegenover de segregatie werden cafés bezet door jonge zwarten. Er waren ook ‘Vrijheidsritten’ om te protesteren tegen het gescheiden openbaar vervoer. In de neo-koloniale wereld waren er verschillende revolutionaire bewegingen tegen de koloniale heerschappij. De revolutionaire bewegingen samen met de politiebrutatiliteiten versterkten de massabeweging.

De leiders van de burgerrechtenbeweging probeerden de beweging te verbinden aan politici van de Democratische partij. Malcolm X ging daar terecht tegen in: “Welke kwade revolutionairen laten hun beide voeten samenbinden door hun eigen uitbuiters met hun gospelmuziek en ‘I have a dream’ toespraken? De zwarte massa’s in Amerika hadden en hebben nog steeds een nachtmerrie.” Martin Luther King schoof later naar links op en pleitte voor arbeiderseenheid waarbij hij stakingen steunde. Hierna werd hij vermoord.

De politie van Los Angeles viel in 1962 een tempel van de Nation aan en vermoordde daarbij een leidinggevende activist. Malcolm X begon een verdedigingscampagne en hield daarbij massameetings. Hij steunde in New York een vakbondsboycot van een bedrijf dat weigerde zwarten aan te nemen. Maar dat ging in tegen de conservatieve leiders van de Nation of Islam die geen enkel praktisch alternatief boden in de burgerrechtenbeweging. Er werd hierop binnen de Nation geprobeerd om Malcolm X te ondermijnen, onder meer door de leider van de Nation of Islam, Elijah Mohamed.

Bij de moord op president Kennedy in 1963 wou de leiding van de Nation of Islam zich daar niet over uitspreken. Maar Malcolm zweeg niet. Hij stelde: “Ik zei dat de haat onder de blanken niet stopte bij het vermoorden van weerloze zwarten, maar dat de haat zodanig gegroeid was dat het uiteindelijk het staatshoofd had neergehaald.” De Nation of Islam reageerde erg snel op deze verklaring. Op een bijeenkomst met Elijah Mohamed werd Malcolm X gezegd dat hij gedurende 90 dagen moest zwijgen zodat de moslims zich zouden kunnen distantiëren van zijn uitspraken.

Binnen enkele dagen werd hij geschorst als lid van de Nation of Islam. Er werd in die kringen zelfs gesproken over de mogelijkheid om Malcolm X te vermoorden. Er waren 50 weken tussen de breuk van Malcolm X met de Nation en de dag dat hij vermoord werd. Malcolm X trok naar Mekka als pelgrim en bezocht Afrika om te discussiëren met vrijheidsstrijders. Daarbij ondergingen zijn ideeën een enorme verandering. Hij ontmoette veel niet-zwarte “echte revolutionairen die het uitbuitingssysteem willen omver werpen met alle mogelijke middelen.”

“Ik dacht veel na en probeerde mijn definitie van zwart nationalisme te herzien. Kunnen we de problemen waarmee we geconfronteerd worden oplossen met zwart nationalisme? Zoals je zal merken, heb ik die term gedurende verschillende maanden niet gebruikt.” Malcolm X richtte een nieuwe organisatie op die zwarten van alle religies wou verenigen en “in de praktijk zou omzetten waarover de Nation of Islam slechts predikte.”

“Dat was een stap waar velen op hadden gewacht. Tal van mensen zeiden dat ze wilden aansluiten. Moslims uit verschillende steden schreven dat ze me steunden, waarbij ze benadrukten dat de Nation of Islam te inactief was en te traag bewoog.”

Na zijn internationale reizen probeerde Malcolm X meer internationale banden aan te halen. Hij sprak ook steeds meer over de noodzaak van arbeiderseenheid en zelfs over socialisme. Van het bestrijden van racisme met religie, kwam hij tot het bestrijden van kapitalisme met eenheid van de onderdrukten. Malcolm X zei hierover: “Ik wil met iedereen samenwerken, los van de huidskleur, zolang je maar de miserabele levensvoorwaarden op deze aarde wil veranderen.”

Deze ontwikkeling vormde een bedreiging voor het establishment. Binnen enkele weken werd hij vermoord door de overheid en met de steun van de Nation of Islam. “Dit systeem kan niet leiden tot vrijheid voor de Afro-Amerikanen. het is onmogelijk binnen dit systeem, dit economisch systeem, dit politiek systeem, dit sociaal systeem.”

De opvattingen van Malcolm X worden veel verdraaid. Hij wordt er ten onrechte van beschuldigd een “zwarte racist” te zijn geweest. De Nation of Islam probeert hem te claimen als één van hen. Maar kort voor Malcolm X vermoord werd, stelde Farrakhan, de leider van de Nation, nog: “een man zoals hij verdient enkel de dood.” Sommigen zien Malcolm als een moslim predikant. Hij vulde zijn geloof echter aan met de sociale strijd voor bevrijding waarbij hij zich begon te richten naar alle zwarten en ook blanke arbeiders om tot eenheid te komen tegenover racisme en armoede.

40 jaar later bestaat er een hele industrie rond de verhoudingen tussen verschillende bevolkingsgroepen. De ergste vormen van racisme worden weggemoffeld. Maar er is nog steeds een institutioneel racisme. Het lastig vallen van kleurlingen of de armoede bestaan nog steeds. Zogenaamd progressieve establishmentpartijen bieden daarbij geen antwoord. Malcolm X stelde hierover: “Met deze keuze, kunnen de zwarten enkel kiezen door wie ze opgegeten worden, de ‘liberale’ vos of de ‘conservatieve’ wolf – beiden zullen hen uiteindelijk opeten.”

De moord op Malcolm X leidde tot een enorm protest. Een miljoen zwarte Amerikanen beschouwde zichzelf als revolutionairen. De Black Panther Party organiseerde lokaal verzet tegen racisme en politiegeweld en begon socialistische conclusies te trekken. Bobby Seale, een leider van de Panthers, stelde: “We bevechten racisme niet met racisme. We bevechten racisme met solidariteit. We bevechten de uitbuiting van het kapitalisme niet met een zwart kapitalisme. We bevechten het kapitalisme met socialisme. We bevechten het imperialisme met een proletarisch internationalisme.”

Wij baseren ons op de beste tradities van massastrijd en zelfverdediging waarbij we opkomen voor arbeiderseenheid van alle bevolkingsgroepen, los van afkomst of religie.

Lees meer:
> The life and legacy of Malcolm X Een brochure door Andrea Enisuoh

Hugh Caffrey

Een reactie achterlaten