Het boek “Wit & zwart. Verzet en collaboratie in een Vlaams dorp” van de Zonhovense voormalige leraar Roger Rutten is een bijzonder sterk uitgewerkt boek. Tijdens het lezen merk je dat de auteur volledig is opgegaan in zijn jarenlange zoektocht naar hoe het leven er tijdens WO2 aan toe ging in Zonhoven. Het boek is een aanrader voor wie meer wil weten over het verzet (en de collaboratie).
Het opzet van het boek kan beperkt lijken: wat is er immers zo speciaal aan de oorlogsgeschiedenis van Zonhoven om er een volledig boek aan te wijden? Op zich was de situatie in Zonhoven niet zo bijzonder, maar door zich te richten op één dorp waarbij de auteur de nodige achtergrond heeft om verschillende betrokkenen te kennen, krijgen we meteen een diepgaander beeld. Veralgemeende beelden op het verzet en de collaboratie worden duidelijker door een scherp beeld op het specifieke. Rutten is niet toevallig een pionier van het projectonderwijs.
Rutten probeert een genuanceerd beeld te brengen van het verzet en de collaboratie. Niet alle verzetsstrijders waren helden en niet alle collaborateurs nazi’s. De auteur mag dan al proberen de zaken vanop afstand te bekijken, zijn sympathie voor het verzet kan hij niet wegsteken. En uiteraard hoeft dat voor ons zeker niet.
Het verzet in Zonhoven was een divers gegeven met verschillende stromingen en vormen van verzetsgroepen. Er was het Onafhankelijkheidsfront waarin onder meer communisten actief waren, maar er waren evengoed koningsgezinde verzetsgroepen van figuren uit het establishment. Soms was de grens zelfs moeilijk te trekken tussen verzet en collaboratie. Het verhaal van deze periode wordt verteld aan de hand van aspecten uit het dagelijks leven, zo is het beeld op het voedseltekort erg verhelderend.
Terwijl minder positieve aspecten van het verzet in dit boek zeker niet geschuwd worden (onder meer met de verwijzingen naar “de bende van de dameskous”, een groep weerstanders die de criminele toer opging), spreken toch vooral de dagelijkse opofferingen van gewone werkenden tot de verbeelding. Zonhovenaren namen Joodse kinderen op als hun eigen kinderen, sommige banden blijven tot op de dag van vandaag bestaan. Of het wegstoppen en onderhouden van Russische soldaten. Zelfs in deze donkere dagen van de wereldgeschiedenis met een bijzonder harde repressie waarin verraad en dood steeds dreigden, was er een sterke solidariteit aanwezig waarbij mensen hun eigen leven riskeerden omdat van anderen te redden.
Dat uitte zich op verschillende manieren met soms ook scherpe spanningen tussen de verzetsgroepen onderling. Maar het verhaal van bijvoorbeeld een voortrekker van het Onafhankelijkheidsfront (OF) in Zonhoven getuigt vooral van veel moed. Lucien Vanherle was bijna 28 jaar toen de Duitsers ons land binnenvielen. Hij lag mee aan de basis van het OF in heel de provincie Limburg en nam deel aan tal van sabotage-acties. In 1942 werd hij opgepakt en overgebracht naar Breendonk en Mauthausen. In Breendonk verloor hij op een maand tijd de helft van zijn gewicht. Sterk verzwakt bleef hij in Mauthausen betrokken bij het verzet dat onder meer clandestien taalonderricht gaf aan de gevangenen. Hij organiseerde uiteindelijk zelfs mee het vertrek van de Belgen vanuit Mauthausen. Ook het verhaal van Leon Engelen spreekt tot de verbeelding, Engelen speelde immers een belangrijke rol in de sabotage-acties.
Dit boek biedt het verhaal van de vele – vaak anonieme – helden die zich op alle mogelijke manieren verzet hebben tegen het nazisme. Zij vormden de kern van het verzet en mochten bijgevolg ook wel eens optreden als hoofdpersonage. Dit is geen boek over “het verzet”, maar over mensen die het verzet vormden. Zo kregen we meteen ook een beter beeld over het verzet. Dit boek is bovendien het resultaat van uitgebreid opzoekkingwerk met ruim 200 interviews, onderzoek naar de strafdossiers uit deze periode,… Een heus monnikenwerk! Kortom, dit boek is een aanrader voor wie interesse heeft in de geschiedenis van het verzet.
“Wit & zwart. Verzet en collaboratie in een Vlaams dorp” is uitgegeven bij EPO en kost 24,5 euro. Meer info vind je ook op de site van de auteur
