BlacKkKlansman. Nieuwe Spike Lee vestigt aandacht op racisme in de VS

De nieuwe film van Spike Lee zet aan tot nadenken. Het is een film over de eerste zwarte agent bij de politie van Colarado Springs. We volgen het leven van Ron Stallworth, van het ogenblik dat hij bij de politie gaat in 1976 tot zijn ervaringen als agent die infiltreert in de extreemrechtse blank-racistische Ku Klux Klan, wat hij doet met de hulp van zijn collega Flip Zimmerman. De film is gebaseerd op de memoires van Stallworth uit 2014, maar het gaat om een geromantiseerde versie.

Recensie door Isai Priya

Een van de centrale thema’s is dat van racisme bij de politie. Enkele scènes zijn kritisch tegenover de politie en tonen hoe Stallworth dagelijks met racisme kampte. De film stelt racisme evenwel voor als iets van individuele agenten en niet zozeer als een institutioneel gegeven. Het kan leiden tot de suggestie dat we enkel meer goede agenten nodig hebben en goede mensen die wat aardiger zijn voor elkaar.

Ron Stallworth was een jonge zwarte man die bij de politie ging omdat hij het verschil wilde maken. Hij was trots op deze prestatie en zag zichzelf als een agent die zowel tegen misdaad streed als voor zwarte bevrijding. Jammer genoeg volstaat één goede agent met lovenswaardige principes niet als antwoord op het institutionele racisme dat eigen is aan de politie.

De vraag die moet gesteld worden, is wiens belangen de politie verdedigt? De politie is onderdeel van de kapitalistische staat en verdedigt in laatste instantie de belangen van de kapitalisten en de grote bedrijven die het status quo willen bewaren. De film toont wel terecht hoe de KKK bondgenoten had onder alle afdelingen van de politie en de veiligheidsdiensten. Stallworth kreeg uiteindelijk bevel om zijn onderzoek af te sluiten en documenten en bewijsmateriaal te vernietigen.

Racisme vandaag

Racisme is een dagelijks gegeven voor miljoenen werkenden en jongeren. In 2017 stelden 81% van de zwarten in de VS dat racisme een groot probleem is, acht jaar eerder was dat nog maar 44%. Racisme wordt door de kapitalistische staat gebruikt om gemeenschappen te verdelen en de uitbuiting en onderdrukking van de massa’s te rechtvaardigen. Dat komt jammer genoeg niet aan bod in BlacKkKlansman.

In Seattle stond socialistisch gemeenteraadslid Kshama Sawant van Socialist Alternative – onze zusterorganisatie in de VS – vooraan in de strijd tegen racisme en politiegeweld. Eerder dit jaar begonnen twee agenten uit Seattle die in 2016 de Afro-Amerikaan Che Taylor neerschoten een rechtszaak tegen Kshama Sawant. Taylor werd vermoord nadat hij de bevelen van de politie had opgevolgd, op zijn knieën zat en zijn handen in de lucht hield.

In 2017 werden 1.147 mensen vermoord door de Amerikaanse politie. Daarvan was 25% zwart, ook al is slechts 13% van de bevolking zwart. Dit jaar werden al 646 mensen omgebracht door de politie. De klacht tegen Kshama Sawant, die zich uitsprak tegen politiegeweld, is er niet alleen op gericht om haar het zwijgen op te leggen maar ook om haar uit de gemeenteraad te krijgen.

Doorheen succesvolle campagnes voor een verbetering van het leven van de bevolking, waaronder het afdwingen van een minimumloon van 15 dollar per uur, werd Kshama een bekende activiste tegen de uitbuiting die eigen is aan het winstgedreven kapitalisme. Staatsinstanties zoals de politie en het gerecht worden gebruikt om verzet tegen het establishment aan te pakken. Dat gebeurt onder meer door socialisten, activisten en potentiële bewegingen het zwijgen op te leggen.

Met de politie tegen racisme?

De echte Ron Stallworth infiltreerde als agent gedurende drie jaar een radicale zwarte organisatie vooraleer hij overging tot zijn operatie tegen de KKK. De film toont enkel hoe hij aanwezig is bij één toespraak van Kwame Ture, een burgerrechtenactivist en voormalige leider van de Black Panthers. We zien in de film hoe Stallworth undercover deelneemt aan een bijeenkomst van de Black Students Union, waar hij Patrice Dulas ontmoet. Ze beginnen een relatie zonder dat Stallworth haar vertelt dat hij bij de politie is.

De toespraak van Ture is een van de meest politieke ogenblikken in de film. Het is een krachtige en inspirerende oproep aan jonge zwarten om te strijden tegen racisme. Ture eindigt de meeting met de bekende slogan van de Black Panthers: “All power to all the people.”

Het infiltreren van progressieve en socialistische organisaties is niet nieuw. Documenten uit het Counter-Intelligence Programme 1956-1971 van de FBI die uitlekten, gaven aan dat het doel was om organisaties te discrediteren en te neutraliseren als ze “beschouwd werden als subversief voor de politieke stabiliteit in de VS.” Daarbij werd geweld uitgelokt zodat de politie activisten kon oppakken, of zelfs vermoorden. In Groot-Brittannië was er infiltratie in onder meer Youth Against Racism in Europe (YRE), milieugroepen en andere activistische bewegingen. Het geeft aan hoe breed verspreid deze methode is.

Of het bewust is weten we niet, maar BlacKkKlansman gaat niet in op de andere zwarte bevrijdingsorganisaties die door Stallworth werden geïnfiltreerd. Dit levert een misleidend beeld op met Stallworth en de agenten als helden. Patrice Dumas, een belangrijk personage in de film, was bijzonder actief in de zwarte bevrijdingsstrijd en de Black Students Union. Het racisme, seksisme en politiegeweld waar zij en andere activisten het slachtoffer van werden, toonden de moeilijkheden en gevaren voor zwarte activisten in de jaren 1970 in de VS.

De schitterende burgerrechtenbeweging van eind jaren 1950, 1960 en begin jaren 1970 schokte de VS tot op zijn grondvesten. Het had op de een of andere wijze een impact op elke zwarte familie in de VS. Er werden stappen vooruit gezet, onder meer door het groeiende vertrouwen onder zwarten om voor hun rechten op te komen. Het kwam tot een aanpassing van de grondwet met de Civil Rights Act uit 1968. 50 jaar later is de strijd echter niet gestreden.

Vandaag zijn Black Lives Matter en politiegeweld, racisme en pesterijen bijzonder actuele kwesties. Er is ook een breder gedragen protest tegen racisme, seksisme en geweld. Er waren massale walkouts van studenten en scholieren tegen wapengeweld. Na de overwinning van Kshama Sawant in Seattle was er de presidentscampagne van Bernie Sanders en nu haalden enkele linkse kandidaten het in de voorverkiezingen van de Democraten. Socialistische ideeën vinden een breder gehoor in de VS. Zwarte jongeren zijn actiever in de strijd tegen racisme en voor betere economische voorwaarden.

Spike Lee brengt beelden die laten uitschijnen dat de politie een bondgenoot is in de strijd tegen racisme. Dat werpt de vraag op wat hij nu eigenlijk wil zeggen of in welke richting hij geduwd werd. Er is een scène waarin Stallworth, Dumas en verschillende agenten, waaronder hooggeplaatsten, zich klaarmaken om een racistische agent te arresteren die zegt dat het geen probleem is om zwarten neer te schieten. Dat is nooit gebeurd.

Ondanks die beperkingen is de film onderhoudend met een dosis woede en humor. De wijze waarop de racistische argumenten van KKK-leider David Duke in het belachelijke worden getrokken, is zowel schokkend als grappig. In een telefoongesprek zegt Duke aan Stallworth bijvoorbeeld dat hij weet dat hij blank is omdat hij zo klink. “Negers,” zegt hij, “spreken ‘are’ uit als ‘are-uh’.” Andere beelden tonen hoe de KKK-aanhangers een compleet onlogisch racisme, seksisme en antisemitisme verdedigen. Spike Lee verwijst ook vaak naar Donald Trump, waarbij de gebeurtenissen van de jaren 1970 met de actualiteit worden verbonden. Hij laat KKK-aanhangers ‘America First’ roepen en zeggen dat ze hun land ‘terug groot’ willen maken.

Het einde van de film is schokkend voor het publiek: beeldmateriaal van de extreemrechtse bijeenkomst in Charlottesville in 2017. De echte David Duke spreekt en er is brutaal geweld tegen antiracisten. Trump weigert de blanke racisten te veroordelen en zegt dat er “goede mensen aan beide kanten” waren.

BlacKkKlansman eindigt met een gepast eerbetoon aan Heather Heyer, de activiste die omkwam toen een auto op antiracisten in Charlottesville inreed.
Dit einde plaatst alles in een context, de gewelddadige aanvallen schokken en zorgen voor woede. Maar woede is niet genoeg. Malcolm X stelde destijds dat er geen kapitalisme zonder racisme is. We hebben nood aan een beweging die een einde stelt aan beide.